Prawdziwki już rosną, ale nie wszystkie borowiki są jadalne! Sprawdź, które borowiki zbierać, a które są trujące lub niejadalne

Borowiki to wyjątkowo pożądane przez grzybiarzy i smakoszy grzyby. Jednak trzeba wiedzieć, że mają one sporo gatunków.

Panuje tu wprawdzie pewne zamieszanie związane z nazwami i systematyką, nie mówiąc już o zróżnicowanych i niejednoznacznych nazwach regionalnych, jednak trzeba wiedzieć, że borowik naprawdę niejedno ma imię. W dodatku nie wszystkie są jadalne. Niektóre zepsują tylko smak potraw, inne mogą spowodować groźne zatrucia (ich przebieg najczęściej jest opisywany jako lekki, ale wiele zależy od indywidualnej kondycji zdrowotnej).

Jest też borowik trujący, czyli borowik szatański. Wprawdzie „szatanem” często potocznie określa się różne niejadalne borowiki, jednak ten jest naprawdę groźny. W dodatku to jeden z nielicznych grzybów, które mają rurki i są trujące (najwięcej „trucicieli” jest wśród grzybów blaszkowych).

Sprawdź: Pod jakimi drzewami szukać grzybów? Te gatunki lubią się najbardziej

Poza prawdziwkiem jest sporo innych borowików. Większość z nich jest jadalna, ale nie wszystkie. Szczególną uwagę trzeba zwrócić na gorzkoborowiki żółtopore oraz kuzyna borowików, czyli goryczaka żółciowego. Obydwa mają bardzo gorzki smak i mogą powodować zatrucia (szczególnie gorzkoborowik). Wśród borowików jest też gatunek, który może wywołać nawet śmiertelne zatrucia – to borowik szatański. Poniżej przedstawiam różne gatunki borowików.

Wśród borowików, a właściwie w ogóle, króluje borowik szlachetny (Boletus edulis), zwany też prawdziwkiem. Ma brązowy kapelusz (u młodych osobników może być całkiem jasny), niemal białe rurki (ciemniejsze lub oliwkowe u starszych) i jasnobrązowy trzon. Można go jeść nawet na surowo, ale też gotować, dusić, smażyć, marynować, suszyć. Warto jednak dość dokładnie przyjrzeć się wnętrzu, bo prawdziwki często bywają „robaczywe” (zaczerwione). Dowiesz się więcej: czy można jeść robaczywe grzyby? Sprawdź

Borowik usiatkowany (Boletus reticulatus) to jadalny i niezwykle smaczny borowik, a wygląda na to, że w ostatnich latach to właśnie jemu sprzyjają warunki w polskich lasach. Od borowika szlachetnego różni go jasna siateczka widoczna na trzonie, który jest nieco bardziej brązowy niż u prawdziwka. Jest wykorzystywany tak, jak borowik szlachetny. Te dwa gatunki w praktyce nie zawsze są od siebie odróżniane.

Sprawdź też: Jak wygląda borowik amerykański, czyli złotoborowik wysmukły. Gdzie rośną te grzyby?

Borowik ceglastopory (krasnoborowik ceglastopory, Neoboletus erythropus) – wyróżnia się wyglądem i kolorami. Ma ciemnobrązowy, zamszowy kapelusz, trzon o czerwonawym zabarwieniu (mogą być na nim widoczne drobne strzępki, ale nie może to być siateczka) oraz ceglastoczerwonymi rurkami. Po przekrojeniu, a nawet dotknięciu – mocno sinieje. Borowik ceglastopory jest jadalny i smaczny, choć uważany za ciężkostrawny, należy go jeść tylko po obróbce termicznej. Nadaje się też do suszenia (i późniejszego gotowania).

Borowik ciemnobrązowy (Boletus aereus) wyróżnia się ciemnobrązowym, jakby zamszowym, kapeluszem, ciemnobrązowym trzonem oraz jasnymi rurkami. Jest smaczny i wysoko ceniony, jednak w Polsce występuje bardzo rzadko. I choć nie jest pod oficjalną ochroną, lepiej pozostawić go w lesie.

Borowik ponury (modroborowik ponury, Suillellus luridus) to grzyb o dość kontrowersyjnym statusie. Jest uważany za jadalny, ale tylko po długotrwałej obróbce termicznej, jednak i w takiej postaci może zaszkodzić. Lepiej więc go unikać. Można go pomylić z borowikiem ceglastoporym, szczególnie ze względu na zbliżony kolor rurek. Ma jednak jaśniejszy kapelusz i wyraźnie widoczną siateczkę na trzonie.

Goryczak żółciowy (Tylopilus felleus) – ten grzyb również jest zaliczany do rodziny borowikowatych i bardzo łatwo go pomylić z prawdziwkiem i borowikiem usiatkowanym. Ma jasnobrązowy kapelusz i trzon, pokryty wyraźną siateczką, nieco ciemniejszą niż trzon. Rurki mają różowe lub różowobrązowe zabarwienie, jednak u młodych osobników mogą być myląco białe. A pomyłka będzie bardzo przykra, bo goryczaki, choć nie są trujące, to mają bardzo gorzki smak! Nawet jeden egzemplarz skutecznie zepsuje każdą potrawę.

Gorzkoborowik żółtopory (Caloboletus calopus) to grzyb niemal równie fantazyjnie ubarwiony, jak ceglastopory (i często występuje w tych samych lasach), można więc te grzyby pomylić. Jednak ten grzyb jest niejadalny i powoduje zatrucia pokarmowe! Absolutnie nie należy go jeść! Gorzkoborowik ma jasnobrązowy kapelusz i żółte rurki, co go odróżnia od borowika ceglastoporego. Dodatkową cechą jest siateczka widoczna na trzonie (natomiast sam trzon jest ubarwiony podobnie). Zgodnie z nazwą – ma gorzki smak.

Borowik szatański (krwistoborowik szatański, Rubroboletus satanas) – to borowik trujący! Z wyglądu jest podobny do trzech wyżej opisanych ostatnich gatunków. Ma jasny kapelusz, pomarańczowożółte lub czerwone rurki oraz czerwony trzon (tuż przy kapeluszu – żółty). Po przekrojeniu lub innym uszkodzeniu – sinieje. Ten grzyb, choć niebezpieczny, w Polsce jest bardzo rzadki i jest pod ochroną! Bywa mylony z gorzkoborowikiem żółtoporym (który, podobnie jak on i goryczak bywa nazywany „szatanem”; to jednak nazwa potoczna, błędna i nie należy tych grzybów mylić, ani utożsamiać).

Uwaga: powyższe opisy są jedynie orientacyjne i nie należy ich traktować jako „przewodnika” po borowikach, wymieniłam też tylko najbardziej popularne albo mylone gatunki. Wszystkim życzę udanych, bezpiecznych i zdrowych zbiorów, na przykład takich.

Jak w przypadku wszystkich grzybów, obowiązuje podstawowe zasada „nie jesteś pewien – nie zbieraj, nie jedz”! Zawsze należy patrzeć na wszystkie cechy grzyba. Nie wystarczy spojrzeć na kolor kapelusza z góry, czy rurek (hymenoforu) od spodu, albo trzonu. Zgadzać muszą się wszystkie cechy.

To, czy grzyb jest jadalny, możemy sprawdzić np. w lokalnych stacjach sanepidu, gdzie dyżury mają grzyboznawcy. Korzystajmy z atlasów i wiedzy osób w mediach społecznościowych (ale wybierzmy grupy grzybiarskie!). Pamiętajmy też, że młode grzyby nie zawsze mają w pełni wykształcone wszystkie cechy i w ich przypadku łatwiej o pomyłkę.

Uwaga: to, że grzyb jest niejadalny, a nawet trujący dla nas, nie znaczy, że jest „niepotrzebny”. Żadnych grzybów nie należy niszczyć! Nawet gdy grzybiarz jest głęboko sfrustrowany wysypem grzybów niejadalnych, a brakiem tych dobrych.

Wybrane źródła
grzyby.pl
Laux, H.E., Atlas grzybów, Warszawa 2023 (wydanie ósme)
Orłowski, J., Praktyczny atlas grzybów, Warszawa 2019